Што да им кажеме на младиве?

Пред некој ден, синот на еден мој пријател ме праша што би било со нас ако останеме без држава. Што да му одговорам на момче од 22 години, полно со надеж, очекувања, амбиции и занес, кои, очигледно, веќе се начнати? Да се обидам да му ги пренесам сеќавањата на татко ми за времињата на бугарско и српско? Да му раскажам за мојата потресна средба со бегалците од Босна, во Дизелдорф 1995? Или за онаа со палестинското семејство на Салих, во Лондон 1993? Да му речам да го гледа филмот на Тери Џорџ, Хотел Руанда, или документарецот на Меган Милан, Изгубените момчиња од Судан, за да разбере дека кога државите се распаѓаат протекува многу крв, а многу судбини пропаѓаат во неповрат? Што да му кажам? Дека ние, кои ќе останеме, ќе транзитираме во мизерно, безимено малцинство, понижена етничка група, со чии човечки права, за пред камерите на Си-Ен-Ен и Би-Би-Си, ќе почнат да се занимаваат некои блазирани американски и европски дами - амбасадорки на добрата волја, убавите сопруги на арапските принцови, и славните, анорексични холивудски ѕвезди? Дека нашиот јазик брзо ќе го снема; дека нашата, и онака расклатена идентитетска меморија ќе рудиментира до крај, и дека ќе станеме туѓинци на својата почва? Дека ќе го нема знамето, ќе го нема сонцето. А дека треба да им е алал на оние што насобраа доволно (на наша кожа) за спокојно да ги чекираат куферите уште за првите летови, со кои ќе се разбегаат по белиот свет.

Љубопитните очи на мојот млад пријател трпеливо го чекаа одговорот. Сркнувајќи полека од макијатото пред мене, се сетив на една дамнешен зима, кога со брзиот воз на Југословенски железници се враќав од Љубљана за Скопје. Во време кога Трбовље и Зидани Мост во Словенија, и долгите рамници и снежни полиња на Славонија и Срем беа предели на една иста земја. Хрвати, Срби и еден косовски Албанец имаше во моето купе, кои срдечно почнаа да ги делат јадењата купени на љубљанската железничка станица, и да пивнуваат од истото шише ракија што со себе го беше понел еден духовит Нишлија, инженер од тамошната Електронска индустрија. Луѓево не се познаваа од порано, ова беше нивна прва средба. Од возот се симнуваа еден по еден, како што пристигнуваа близу до дома, а на збогување се поздравуваа како да се знаат цел живот. Размена на адреси, телефони, изјави од типот „ако те води патот накај нас...“. Само неколку години подоцна, на моето службено патување со автобус од Нови Сад кон Скопје, ми препорачаа војводинските домаќини да не се размуабетувам со некој од сопатниците зашто многумина се лути на Македонците што се отцепиле. Ме заплаши малку тоа предупредување, па до дома патував како глувонема, едвај чекајќи да ја поминеме границата кај Табановце. Се разбира, во тој автобус немаше место за повеќето од некогашните братски нации што пиеја од исто шише. Беше време на првите испукани гранати, и куршуми забодени во телата на некои, случајно одбрани невини луѓе. Секој од секого стрепеше во автобусот, а на секои дваесеттина километри, воено-полициски, но и паравоени контроли, до заби наоружани и брадосани, влегуваа да не’ легитимираат и да бараат прецизни информации за причините за нашето патување. Ако имаше некој Хрват или Словенец во автобусот, секако патуваше со лажни документи, во спротивно својот крај ќе си го најдеше во некоја од грмушките покрај автопатот „Братство и единство“. Кога конечно влеговме во мојата земја, ни’ олесна на сите. Како да стигнавме во рајот. Се раздвижија патниците по автобусот, го натераа возачот да застане, за да подишеме малку од нашиот воздух.

Таа моја мала Македонија, таа моја мила земја, тогаш беше најслатката државичка на Балканот. Сиромашна, ама горда, преполна со млади и стари, решени да ја градат и слават. Сеќавањата за старата татковина бледееја брзо зашто таму тенковите и оловото царуваа со се’. Но, многу набргу, орли и мршојадци почнаа да ја надлетуваат мојата мала земја од сите страни. Однадвор и однатре, подмолно и во налети, до ден-денес кроце и’ ја земаат душата, и’ ги пијат животните сокови, и и’ го сотираат народот. Ако ја збришат, ако ја распарчат, ако ја погазат, што ќе правиме? Што да му кажам на мојот млад пријател кој бара памет од мене, памет што ни татко му не може да му го даде? Да му речам дека се’ ќе биде добро и дека патот ќе ни’ биде светол? Дека, еве, уште малку, па маката ќе мине и конечно ќе станеме Европејци? Или дека, всушност, и јас стравувам од лош крај, претставата за кој свесно ја потиснувам од секојдневните мисли. Ни овој пат не собрав сила да го изговорам она што ни на ќерка ми никогаш не и’ го реков: оди си! Наместо тоа, однапред сигурна дека кај момчево ќе си го нарушам угледот, како напатена и мудра старица одговорив: „Како за сите, така и за нас“. Давајќи го тој беден одговор, како да се ослободив од преземањето одговорност туѓите деца да ги подучувам на некаков бунт. Па, моја ли е обврската да работам на плановите за спас? Имам ли поим што воопшто се случува зад завесите? Смеам ли да шпекулирам на тие опасни теми? Од друга страна, сепак, знам дека младите ќе одлучат сами. За себе, а со тоа и за нас. А тоа се тешки, најтешки животни одлуки. Но, ние сме тука да бидеме покрај нашите деца и во моментите на нивните клучни одлуки, зашто нашата среќа е врзана за нивната.