Ноќ во Њујорк

Хотелот беше на авенијата Лексингтон. Беше тоа убав хотел, пристоен, за нас Југословените и многу повеќе од тоа. Во моментот кога пристигнавме, се направи гужва на рецепцијата. Група весели Англичанки бучно го одјавуваа својот престој, плус ние неколкумина, натоварени со преполни куфери, јакни, мантили и чадори. Врнеше во Њујорк и мирисот на влагата се чувствуваше дури и во топлото лоби на хотелот. Седнав на една фотелја, сместена до големиот прозорец во холот, и решив да почекам додека не се испразни редицата пред пултот. Љубопитно разгледував наоколу и се прашував дали во хотелот има кафетерија зашто горев за едно фришко кафе. Забележав дека еден ливреисан човек стои на некои десетина чекори од мене, исправен, а сепак малку подгрбавен, со капа слична на оние што во тоа време ги носеа нашите милиционери, само во зелена боја. Имаше продорно сини очи и необичен поглед. Трпеливо набљудуваше како се одвиваат работите на рецепцијата и повремено им климаше со глава на гостите што влегуваа и излегуваа од лифтовите.

Добив соба на третиот кат. На рецепцијата ми рекоа дека во хотелот во ова време не може да добијам кафе бидејќи кујната работи само за време на појадокот. Ме упатија дека на стотина метри има мал бар.

Тоа беше мојот прв ден во Њујорк во животот. Сите претходни исчекувања, сеќавања од филмови и возбуда од средбата со најпознатиот град во светот, се сведоа на меланхоличниот впечаток од едно влажно и здодевно патување со такси од аеродромот до хотелот. Погледнав низ прозорецот кон улицата. Бескрајни колони од возила со вклучени бришачи на стаклата, отворени чадори што ги покриваат лицата на разитаните луѓе по тротоарите, и првите вечерни светла на Њујорк што се распрснуваат низ дождовните капки. На хотелската мапа видов дека сум многу близу до Бродвеј. Одлучив да се распакувам и веднаш да тргнам во својата прва њујоршка авантура. Некој тивко чукна на вратата од собата. Прашав кој е, а тивок шепот, на течен српски јазик, одговори: „Отворете, јас сум од хотелот, Ви носам кафе.“ Ја отворив вратата. Пред мене стоеше човекот во зелената ливреја, со продорните сини очи вперени во мене. Во рацете носеше сосема мало послужавниче со најобична наша шолјичка во тацна, од која се ширеше мирис на штотуку сварено турско кафе. За парчето локум и чашата вода скоро и да немаше место во послужавничето. Гледав збунето, по малку уплашено, и човекот побрза да ми го намали стравот: „Јас сум Сали. Од Косово сум. Овде сум веќе 25 години. Ве слушнав дека сте од Македонија и дека Ви се пие кафе, па еве, Ви донесов од моето.“ Дали од стравот што го почувствував претходно или од непријатноста што пред мене стои непознат човек, прозборев нешто неповрзано, се заблагодарив и го зедов кафето. Сали се насмевна, ми порача дека за што и да ми затреба можам да го побарам на локалот 017, и си замина.

Утредента денот го минав со мојата група. Беше време на војна; Вуковар беше во пламен, а телевизиите во Америка не престануваа да известуваат од југословенските боишта. Сите брејкинг њуз беа од дома. Со мене имаше Срби и Хрвати. Веќе не знаевме како да се однесуваме едни со други. Одбрав никому да не спомнам за мојата средба со Сали. Ручавме заедно и зборувавме за глупави нешта; едниот од Србите и’ пркосеше на мачната атмосфера меѓу Хрватите со тоа што не престануваше да прикажува вицеви. Ги кажуваше толку вешто, толку шеретски, што стомакот ме болеше од смеење, и покрај облакот од чемер што се беше надвиснал врз сите нас заедно.

Вечерта се прибрав во собата, се испружив врз големиот кревет и го вклучив телевизорот да видам што се случува во Југославија. Истите ужаси, нова крв, нови жртви. Изјави на Туѓман за страдањето на хрватскиот народ во Вуковар и Борово Село. Извештаи за градот под опсада. Снимки, направени од далеку, за напредувањето и загубите на југословенската армија. Жени што вриштат, гробови во поле. Се јавив на семејството. Ми рекоа дека во Македонија е мирно. На вратата од мојата хотелска соба се слушна тивко чукање. Пред неа стоеше Сали. „Дојдете, Ве молам, во мојата канцеларија. Некој моли да Ве види“, ми рече.

Сега не е важно со какви чувства ја донесов одлуката да отидам кај Сали. Тој одеше на неколку чекори пред мене. Се качивме во лифтот. Тој го притисна копчето обележано со минус два. Лифтот полека не’ однесе два ката под земја, во хотелските одаи и офиси за персоналот од техничкиот супорт. Перална, кујна, соба за пеглање, остава за средствата и опремата за чистење, магацин, секјурити. Неубава тишина, мирис на свежо испрани чаршави и крпи, пареа од собата со машини за пеглање, слаба светлина, и многу малку луѓе. На канцеларијата на Сали пишуваше Staff Manager. Беше тоа просторија од три на три, ништо повеќе. Една маса, две столчиња, еден орман и еден кауч, на кој Сали, веројатно, преспива кога мора да остане на работа. Никаде прозорец, никаде знак дали некаде надвор е ден или мрак. На едното од столчињата, свиткана како верверичка, со поглед на срничка, седеше убава девојка со пакетче во рацете. Беше облечена во фармерки, бело џемперче и кафени чизми. Имаше кадрава, светло костенлива коса. Без шминка, само со сино-бела марама, цврсто врзана околу тенкиот врат. Соња од Скопје.

Имаше 24 години, а веќе три беше во Америка. Шестмесечната виза одамна и’ истекла. Чичко и’ уште пред две и пол години ја испратил на аеродромот во Кливленд, Охајо, мислејќи дека таа безбедно ќе отпатува за Македонија. Се изгушкала со роднината, влегла во гејтот и, по десет минути, сигурна дека тој си заминал, излегла од аеродромската зграда и со првиот автобус отпатувала за Њујорк. Кај својот Владо. Хрват од Задар, со кого се запознала на некоја југословенска средба во Охајо. Љубов до коски, надеж до болка. Прегратки за припаѓање, планови за заеднички живот. Младешки соништа и верувања.

Ноќта ја минав во грдата канцеларија на Сали од три на три, гушната со добрата, мила и убава Соња, чии солзи до денешен ден останаа впиени во мојот син блузон што го носев во таа тажна њујоршка подземна соба. Се срушил нејзиниот американски сон уште лани, кога Владо одлучил да тргне по друг пат, во друга земја, со друга жена. Лагите изречени во писмата до нејзината страдна мајка останале испишани и неизбришливи. Писма во кои Соња ветувала дека ќе биде среќна, прибрана, нахранета и згрижена. Писма што патувале тајно, писма на една мила македонска емигрантка, чиј сон се распрснал во парчињата на неповратот. Семејството на Сали од Косово, и самото страдно на почетокот на своите американски години, и’ пружило потпора. И’ нашле некаква работа, да се прехрани додека не стекне право на нормален престој.

Ме гушкаше Соња цела ноќ. „Оценил Сали дека сте добра жена“, ми рече. „Тој во тоа е непогрешлив. Извидел се’ и сешто во животот, сега знае кој каса, а кој носи топлина, уште на прв поглед.“ Ја држев цврсто за дланката што се беше зарила во мене, како да сакаше вечно да останам до неа како нејзин близок, нејзин спасител во тешкото. И покрај тоа што разликата во нашите години не беше голема, се почувствував силна, мајка, заштитиничка, покровител. Ја оставив да заспие во мојот скут. Нејзиното лице полека се ослободуваше од грчот што го носела катаден, во секој миг, во таа туѓина претешка за нејзината суптилна, нежна душа. Убавата Соња, несреќно заљубената одлична студентка од скопскиот Природно-математички факултет, која како награда за ликвидираната трета година на студиите од татко си добила патување кај чичкото во Америка, лежеше во мојата прегратка, сонувајќи го својот прв спокоен сон во Њујорк. Ја помилував по кадравата коса и ја оставив да ја одмори во спокој својата тага, својата болка.

Пакетчето од рацете на мојата Соња го однесов во декември, кога се вратив во Скопје, на нејзината расплакана мајка. И’ кажав, како што посака Соња, дека таму, во Америка, се’ е во ред. Дека Соња е среќна, води убав живот, има среден стан и работа што и’ овозможува лагоден живот. И’ реков дека Соња е убава, каква што ја помни, и дека, кога и да е, ќе ги викне на гости во Њујорк и неа и братот, кој во меѓувреме се оженил и има петмесечно бебе. Ме гушкаше мајка и’ на Соња со топлина иста како онаа на нејзината ќерка, ме држеше за рака како да сум нејзина врска со нејзиното мало девојче што го пушти на прошетка во Америка, а веќе не го виде.