Има луѓе кои треба да разберат дека членувањето во партија не значи само вложување во некакви свои идни придобивки, туку и доста лично жртвување. Точно е, сите ние што одлучивме да останеме надвор од партиите покажавме дека не сакаме да се откажеме од некои лични комодитети. За таков личен комодитет го сметам, на пример, правото на сопствено мислење, кое, често пати, во некаква партија, би било ирелевантно, одбиено, па дури и исвиркано. Исто така, за свој личен комодитет ја сметам и слободата на избор на луѓе со кои се дружам, изборот на време кога ми е станато до политика во однос на она кога не ми е до тоа, или, на пример, правото јавно да изнесувам само ставови во кои лично верувам, наспроти некакви ставови кои не се мои, но партијата одлучила дека ќе бидат заеднички. Чесно е луѓето како мене да не бидат членови на партии, и да останат само гласачи. И тоа тогаш, кога во политичката понуда ќе откријат опција што се поклопува со нивните уверувања, со нивното поимање за убаво општество. Многу пати е понечесно што партиите се преплавени со луѓе, кои членството во партија го идентификуваат како најлесен пат за остварување на лични интереси.
Ваквите луѓе придонесоа партиите да го изгубат својот идеолошки лик, а на голем дел од партиските членства народот да гледа како на груби, лукративни групации. Не ме интересира дали дефектот треба да се бара во партиските статути и непостоењето формални услови за фракционерство, изборните модели или, едноставно, во човечкиот „материјал“. Нека се занимаваат со тоа експертите што, фала богу, ги има на претек. Мојата порака е дека ние ја изгубивме вербата во партиите, како организации основани за да работат во интерес на заедницата. Ние, непартијците, лека-полека на партиите почнавме да гледаме со презир. Ние, еден по еден, ќе се откажуваме од демократската привилегија да одиме на избори и ќе го зголемуваме купот на тнр. неутрални.
Трите избрани пратенички на опозицијата, кои, еве, се изјаснија дека не ги фермаат (има подобар, мрсен збор за ова) партиските одлуки, покажуваат дека не ги фермаат ни своите гласачи. Освен, можда, ако претходно не спровеле анкета меѓу гласачите, па добиле одговор дека треба да влезат во Парламентот, ама во ова баш нешто се сомневам. Овие жени сега може да се протурат од муабети дека ќе биле жестока опозиција во Собранието. Џабе. Најголемиот дел од гласачите се изиграни, бидејќи на изборите тие не ги гласаа овие жени како личности, туку ја заокружуваа опозициската листа. Овие три жени, за многу од гласачите беа дури и непознати или, просто, гласачите ниту не знаеја чии имиња се сместени на опозициската листа.
Овде не сакам да зборувам за тоа дали одлуката на опозицијата за невлегување во Парламентот е исправна или не. Тоа не можам да го проценам бидејќи сум дефицитарна во делот на клучните информации. Но сакам да кажам дека кога гледам дека во партиите има луѓе кои ги „извисуваат“ решенијата на организацијата, веднаш знам дека таквите со уште поголема леснотија ќе го „извисат“ народот. Под „народ“ при тоа, мислам и на себе.
Затоа ќе повторам: овие жени, а.к.а. избрани по грешка пратенички, нека знаат дека членство во партија не е само лезет, туку и жртва. Жртва понекогаш и на партиски одлуки кои знаат до џигерче да заболат. Ама тоа е. Затоа не треба секој да биде во партија. А ако овие три „матрони“ (во случајов) не се согласуваат со одлуката за бојкот на Парламентот, нека излезат од партиите и нека се кандидираат како независни на дополнителните избори. Баш да видам колку гласачи ќе имаат на своја страна. Еве, тоа нека биде тест за нивната чесност и искрените намери за индивидуално, со сиот капацитет, спротивставување на власта.
Пред нешто помалку од година дена, ме поканија од еден странски проект да одржам предавање пред група млади невработени на тема „Жената и претприемништвото“. Низ неколку ангажмани што ги бев одработела за проектов, неговото раководството забележало дека „не ми паѓал духот во овие сложени времиња“. Па ме одбрале како жена, која на младиве треба да им го зацврсти уверувањето дека треба „да се осмелат и да го направат првиот чекор“.
Во животов си страдам од правење атер и кај што треба, и кај што не треба. Сум работела многу ангарија, сум вадела луѓе од измет и кога не заслужиле, сум правела глупи жртви за идиоти за кои ми дошло жал во некои нивни „извесни“ ситуации, во име на некои стари дружби, врски или сакања. Ме коштало тоа доста, некогаш и повеќе од што некој би претпоставил. Овој пат, повторно за атер на соработката, пристанав да говорам пред младиве. На тема што ја мразам.
Пристојно уредена хотелска сала, шишенце со вода, тефтерче и евтино хемиско пред секое од децава во аудиториумот. Во првиот ред седат главешините на проектот и неколку најнадобудни канаринци-соработници. Сите убедени дека од мене ќе го слушнат рецептот за успех, патот до милионите во бизнисот во Македонија.
Ама имам јас уште една особина што проектниве „големци“ не ја „фатиле“. Имено, дека од принцип не лажам, особено не лажам дечишта. Ја имам таа глупа карактеристика да не филувам стварност и да не продавам црно за розово. Да не се упикујам ни на власт, ни на главешини, ни на парајлии. Карактеристика што ми затворила многу врати со железни катанци. Ама ми ја оставила мислата слободна, паметов свеж, а сонот мирен.
Како секој западно школуван за претприемништво, на еден голем флип чарт со црвен маркер им ја исцртав на децава шемата на функционално претприемништво. Им ги објаснив претпоставките за успешен старт-ап. Зборував за важноста на идејата, способностите, знаењето и вештините, почетниот капитал. И тогаш дојдов до вмрежувањето и пазарот. До шиткањето. До пристапот до парите.
„Не е важно дали си жена или маж во Македонија“, им реков. „Дискриминацијата по род е скоро минорна во споредба со сите други дискриминации во реалниот живот“. И со црниот маркер почнав да ги обележувам точките на сопнување во оваа земја за секој мал бизнис, па и за мојот. Многу брзо, сите црвени цртежи и кругови на шемата стануваа црни. Поцрне белилото на флип чартот. Црвени останаа само идејата, и дел од способностите и вештините на сопственикот на бизнисот. Ги прашав: „Што мислите, дали идејата и овие неколку способности, ако немате механизми да ги материјализирате на пазарот, треба на оваа шема да останат црвени или не?“ Имаше штама во салата барем една минута. Тогаш се јави една девојка и рече: „Сакате да кажете дека идејата останува остварлива, ама само некаде надвор?“ Дечкото до неа го зеде микрофонот и одговори: „Не, мислам дека пораката е дека има алтернатива и во Македонија, ама само до колку вмрежувањето го оствариш на вистински начин и ако потклекнеш пред политичките сили што го раководат пазарот“. Почекав кусо, па ги поканив останатите да се вклучат со дискусии и мислења. Лавина од спротивставени ставови предизвика голема врева во салата. Неколку самоуверени момци и девојки од петни жили зборуваа за тоа дека владата ќе направи се’ нивните бизниси да успеат. Се поделија децава на два непомирливи табори.
Тука побарав да направиме резиме и да извлечеме неколку најбитни поенти од дискусиите. Повикав една умна девојка нив да ги испише на ново бело парче хартија од флип чартот. Групата активно се вклучи во дефинирање на заклучоците. Траеше тоа некои добри пет минути. На крајот, погледнав во напишаното. Заклучоците беа: 1. Идејата е важна 2. Почетниот капитал е важен 3. Вештините се стекнуваат 4. Родовата дискриминација е скоро неважна 5. Најважен е пристапот до политичките моќници кои го диктираат пазарот во Македонија.
Децава немаа повеќе од 22-3 години. Убави, млади, стројни, полни со енергија. Јас само сакав моето сведоштво да им ја насочи енергијата. Кон едната или другата алтернатива. Што е право, има и трета можност: одење по најтешкиот пат, оној како мојот. Таквиот не сакав ниту да им го спомнам. Затоа велам: не излажав, туку само премолчев што би ги чекало ако не се закачат за едно од двете. Да заминат оттука или овде умно да се вмрежат. Премолчев зашто вредностите кои сум ги интернализирала низ годиниве денес се осудени на потсмев. А јас не сакам да им се потсмеваат на младите. Не е ова време за идеали. Да оставиме идеалите да бидат занимација за сиромашните интелектуалци.
Факт, можев да им кажам и да се борат. Да сменат. Да бидат граѓански активни. Да направат жртва. Нешто не ми дозволи да одиграм на таа карта. Некој внатрешен инстинкт дека со тоа ги туркам во борба со ветерници.
Раководството на проектот веќе никогаш не ме побара за соработка.
